Vlaaien
De vlaai, fel gemaakt én fel gesmaakt.
De vlaai verenigt families. Niet alleen rond de tafel voor zoete momenten, maar evenzeer bij het overleveren van het geheime familierecept van generatie op generatie.
Lid van een familie zondere baktraditie? Niet getreurd, want ondertussen gaven heel wat bakkers ook hun eigenzinnige draai aan de heerlijke vlaai.
Al in de 16de eeuw vereeuwigde Pieter Bruegel vlaaien op doek.
Geschiedenis
De Oost-Vlaamse vlaai is er eentje uit de kunst. En dat mag je best letterlijk nemen. Want al in de 16de eeuw vereeuwigde schilder Pieter Bruegel vlaaien op doek.
In ‘De boerenbruiloft’ worden schragen waarop vlaaien liggen aangebracht en in ‘Luilekkerland’ liggen lichte en donkere vlaaien op het dak als symbool voor overvloed.
Over de precieze samenstelling van die vlaaien is tot op vandaag niets geweten.
Het woord ‘vlaai’ is mogelijk afgeleid van het middelnederlandse woord ‘vlade’.
Killiaen, een taalkundige uit de 16de eeuw, omschreef de vlaai als een platte koek en vergeleek haar met een ‘dikke pannenkoek of toerte’. De Oost-Vlaamse vlaai heeft een vergelijkbare samenstelling als die van een flan en de basis bestaat uit peperkoek, beschuiten, eieren, melk, kandijsiroop en suikers. Ze wordt gebakken met kruiden.
In Oost-Vlaanderen horen vlaaien traditioneel bij de kermis en de lokale feesten waarop families zich verenigen en verlekkeren op een stukje zelfgebakken vlaai.
Wie een vlaai bakt, gaat niet over een nacht ijs. De voorbereiding start enkele dagen op voorhand als het deeg wordt klaargemaakt en in vuurvaste kommen gegoten. Na een nachtje in de kelder zijn de vlaaien klaar om te bakken.
Zoals de vlaai thuis smaakt, smaakt ze nergens. Bijna elke familie houdt vast aan een eigen recept dat van generatie op generatie overgedragen wordt. Beschuit, peperkoek, macarons, speculaas, eieren, bruine suiker, kandijsiroop, foelie en kaneel… De ingrediënten zijn steeds hetzelfde, de verhouding is anders. Als het wat meer mag zijn, worden er rozijnen, gemalen amandelen en zelfs stukjes sukade (gedroogde citrusvruchten) toegevoegd.
Omdat niet iedereen vroeger over een oven beschikte, haalde de bakker vaak de hete kastanjes uit het vuur. De ’testen’ met het vlaaimengsel werden in een handdoek geknoopt en op donderdag of vrijdag naar de bakker gebracht. Na het bakken van het brood schoof de bakker de vlaaien in de oven om ze te bakken. De dag erna mochten de gebakken vlaaien afgehaald worden.
Tussen de soms meer dan 200 vlaaien rezen de verhitte discussies talrijk omhoog.
Niemand wou met de vlaai van een ander huiswaarts keren en als de vlaai niet mooi gebakken was, kreeg de bakker vaak de schuld (hoewel het natuurlijk meestal aan de samenstelling van het gebrachte deeg lag).
Een beetje vlaai dabaai? Altijd goed!
Omdat vlaai altijd een beetje kermis voor de tong met zich meebrengt, is dit gebak behapbaar op veel momenten, zoals het vieruurtje bijvoorbeeld.
Bakkers spelen daar gretig op in en bieden nu ook regelmatig vlaaien aan in stenen potten, die in parten worden gesneden of in kleine alu-bakjes worden aangeboden.
Ook wanneer het geen kermis is, verkopen ze als zoete broodjes.
Aalsterse vlaaien vervangen peperkoek door mastellen.
Elke haard een eigen vlaaitaart.
Lokeren, Dendermonde, Aalst, Wetteren, het Waasland en andere steden in de provincie pakken uit met de vlaai als lokale specialiteit. Op die plaatsen gebruiken bakkers vaak lokale familiale recepten. Andere plek, andere koek dus.
Maar dat Oost-Vlaanderen de heimat is van de vlaai, staat als een paal boven water.
Mieke Vlaai, de taart uit Oostakker.
De inwoners van Oostakker ademen vlaai. Niet alleen delen ze de laatste dinsdag van augustus honderden stukjes vlaai uit aan de Oogststoetbezoekers, ze hebben ook hun kermisgebak vereeuwigd in ‘Mieke Vlaai’. ‘Mieke Vlaai’ is een beeldhouwwerk van Johan Knockaert dat een flinke boerendochter voorstelt die symbool staat voor de vlaaientraditie.
Een boon voor Aalsterse Vlaaien.
– Oiljsterse vloin; Oaljsjtersen vloai –
Aalsterse vlaaien vervangen peperkoek door mastellen, een typisch lokaal broodje, dat ietwat vergeten is. Zelfs Louis Paul Boon schreef er in “Eten op zijn Vlaams” (uitgave 1972) een stukje over en sprak lovend over de Aalsterse vlaaien die gebakken werden met mastellen.
Vlaaien kan je in de kom warm of koud presenteren.
Snijd in partjes. Heerlijk bij een kopje koffie.
Ingrediënten
2 pakjes ronde beschuiten
1kg peperkoek
200 g macarons (of speculaas)
250 g kandijsiroop
100 g donkere bruine suiker
6 eieren
2 liter volle melk
foelie en kaneel
- Breek de beschuiten, peperkoek en andere koeken in stukken.
- Voeg de suikers toe en overgiet met warme melk.
- Meng grondig en laat een nachtje rusten.
- Voeg de kruiden toe (eventueel ook rozijnen of geconfijt fruit) en meng grondig.
Nu is de schotel klaar om te bakken.
Dat Oost-Vlaanderen de heimat is van de vlaai, staat als een paal boven water.
- Delcat André – Vlaaien – 2007 – Stedelijke Musea Dendermonde
- De middeleeuwse teljoor – Eric De Keyser – 2020 – Uitgeverij Skribis
- https://www.streekproduct.be/producten/gentse-vlaai
Ontdek meer culinair erfgoed
