Koffie

De oorsprong van het zwarte goud blijkt in Ethiopië te liggen. Ergens rond het jaar 850 verorberden de geiten van een jonge geitenhoeder toevallig een speciaal type bes. Volgens de legende barstten de geitjes vervolgens van energie.
De monniken die eigenaar van de geiten waren, vonden dit opmerkelijk en proefden de bessen op hun beurt. Teleurgesteld door de bittere smaak, gooiden ze de vruchten meteen in het vuur. Terwijl de vruchten werden geroosterd in het vuur, verspreidde zich een heerlijk aroma. Het prikkelde de monnikenneuzen in die mate dat ze er uit nieuwsgierigheid een aftreksel van maakten dat meteen in de smaak viel. De energieboost die hen een halve nacht op de been hield, overtuigde de monniken in hun idee dat dit wel een geschenk van god moest zijn.

De ‘koffiestruik’ groeide al eeuwen in het wild in de Afrikaanse hooglanden. Na de eerder toevallige ontdekking door de monniken werd koffie voor het eerst vanuit Ethiopië in Arabië geïmporteerd in de 11de eeuw. Arabieren behielden lang het monopolie op het telen van koffieplanten. De term ‘Arabica’ staat trouwens nog steeds garant voor kwaliteitskoffie. Pas in de 16de eeuw slaagden Portugese en Hollandse handelaren en zeevaarders erin om het monopolie van de Arabieren te doorbreken en gingen zelf koffieplanten in hun kolonies kweken. Jemen, en meer specifiek de stad Mokka, bleef tot in de 17de eeuw het belangrijkste zwaartepunt van de koffiehandel en fungeerde als exclusieve bron van koffie voor de Europese markt.

Het waren Venetiaanse kooplieden die in 1615 koffie importeerden in West-Europa. Vooral de medici toonden vrij snel interesse in de specifieke bijwerkingen van koffie op het menselijk lichaam. Koffiehuizen popten als paddenstoelen uit de grond en koffie baande zich snel een weg naar de kopjes en de harten van heel wat Europeanen. Het heerlijke aroma en de stimulerende werking vormden een felgesmaakte combinatie.

De plantages die de Verenigde Oost-Indische Compagnie op Java installeerde, bleken vrij snel heel succesvol. Tegen 1725 overtrof de productie van koffie op Java die van de Jemense plantages. Op dat moment was twee derde van de wereldwijde koffiehandel van Hollandse makelij. Lange tijd kon België geen boontje bijdragen in de koffiehandel door de sluiting van de Schelde in 1648. Pas na de heropening begon de haven van Antwerpen steeds meer een hoofdrol te vervullen in de wereldwijde koffiehandel.

De koffieteelt explodeerde samen met de liefde voor het zwarte, vloeibare goud. Technieken werden verfijnd en pogingen om koffieplanten in kassen te telen, bleken snel succesvol. In 1714 mocht de zonnekoning, Lodewijk XIV één van die kasplanten in ontvangst nemen als cadeau. Volgens sommigen zou dit plantje nog steeds de voorouder zijn van de miljoenen koffieplanten die de wereld verder zouden veroveren.

Frankrijk legde beslag op de Zuidelijke Nederlanden in het jaar 1794, waardoor de koopvaardijschepen van alle kolonies makkelijker naar de Antwerpse haven konden varen. De koffiehandel explodeerde en ook de illegale koffiesmokkel kwam stevig op gang. Maar liefst een kwart van de totale invoer kon op die manier het betalen van de invoerrechten ontwijken. Door de complete handelsvrijheid die vanaf 1815 na Napoleons nederlaag bij Waterloo ontstond, verdriedubbelde de koffie- en suikeraanvoer naar de Antwerpse haven.

Wie denkt dat de barista een hedendaagse verschijning is, heeft het bij het verkeerde eind. Al van bij de start van de koffiehuizen, midden 16de eeuw, kwam het zwarte goud van de hand van een ware koffiespecialist.

Koffie was aanvankelijk een luxeproduct dat vrij duur was en vooral thuis werd gebrand. Dat gebeurde ofwel in een pan die op het vuur werd verhit, ofwel in kleine molentjes die de boontjes ronddraaiden om ze te roosteren en op een Leuvense stoof werden geplaatst.

Sommige kruideniers ontpopten zich tot gepassioneerde koffiebranders en roosterden koffie voor hun klanten met een roostertje dat ze in hun zaak installeerden.

Net op het punt dat industriële branderijen de ambachtelijke koffiebranders leken in te halen, begon de artisanale aanpak opnieuw te floreren. Koffie werd door vakmannen gebrand op roosters die verhit werden en niet makkelijk te hanteren waren.

Coöperatieven en grote winkelbedrijven kochten grote hoeveelheden groene bonen en creëerden een eigen koffieblend die ze roosterden. Door hun intrede werd niet alleen meer de mix van de groene bonen, maar ook effectief gebrande koffie voor het eerst verpakt aan de man gebracht.

De concurrentie tussen de Javaanse en Zuid-Amerikaanse koffie woekerde hard, waardoor de koffieprijzen daalden en koffie toegang vond bij een steeds bredere bevolkingsgroep. Na de Tweede Wereldoorlog stond koffie in Europa symbool voor de economische wederopbouw en welvaart.

Brazilië was begin 20ste eeuw de grootste koffieproducent en ook vandaag speelt het land nog een voortrekkersrol. Samen met Midden-Amerika en de tropische delen van Zuid-Amerika is het land verantwoordelijk voor zo goed als de hele mondiale koffieproductie. Wereldwijd worden ongeveer 150 miljoen zakken per jaar gemaakt, waarbij Brazilië met ongeveer een derde van de totale productie het grootste deel voor zich neemt.