Wijn
Het Oost-Vlaams wijnlandschap, allesbehalve kurkdroog.
Het aantal wijnboeren en het aantal wijnsoorten dat vandaag samen trost onder de noemer ‘Oost-Vlaamse wijnbouw’ groeit spectaculair. Ook heel lang geleden stond de Belgische wijnbouw in onze provincie al voorzichtig in bloei.
Wat gebeurde er tussen toen en nu? Hoe worden de verschillende wijnsoorten gemaakt? En wat is de impact van ons klimaat op de smaak van de wijn? We brengen het glashelder in kaart.
Al in de negende eeuw werd een wijngaard aangelegd in de Sint-Pietersabdij te Gent.
Geschiedenis
Wisten jullie dat Georgië vandaag nog steeds het grootste aantal druivenvarianten kent en potscherven met wijnresten herbergt die maar liefst 8000 jaar oud zijn? De bakermat van wijn wordt dan ook aan dit gebied in de Kaukasus toegeschreven.
Vanuit deze centrale plek verspreidde de druif zich als een lopend vuurtje. Snel kwam de kennis van de wijnbouw in Egypte aan. Veel afbeeldingen en andere sporen van Egyptische wijn dateren van 3000 voor Christus. Een millennium later namen de Grieken de traditie over, die ze op hun beurt naar Italië brachten, waar eerst de Etrusken en later de Romeinen de kunst van het wijnmaken verder ontwikkelden.
In de oudheid kreeg wijn bovennatuurlijke krachten toegedicht. Wie ‘het bloed van Dionysos’ of ‘het bloed van Jezus Christus’ tot zich nam, kon zich mogelijk met die krachten vereenzelvigen. Na wijn komt venijn? Toen niet alvast!
Er was nog onduidelijkheid over hoe wijn op natuurlijke wijze bewaard kon worden en hij moest ook nog op smaak gebracht worden voor hij werd opgedronken. Daarom werden kruiden, honing of hars aan de wijn toegevoegd.
Wijn was broodnodig in de christelijke eredienst. Kloosters bleven dan ook vlijtig wijn verbouwen en vanaf de 9de eeuw kende de wijnbouw nog meer groei. Karel de Grote bevorderde het bouwen van nieuwe kloosters en dit had ook een positieve impact op de wijnbouw in delen van het huidige Frankrijk en Duitsland. Een tijdelijk warm klimaat in combinatie met de opkomst van de burgerij en de steden, zorgde ervoor dat de wijnbouw uit zijn voegen barstte. Rond 1500 kende Europa een recordhoeveelheid druivenstokken en was de omvang van de wijnbouw zo groot dat Duitsland drie keer zoveel aangeplante wijngaarden kende als er nu zijn.
De eerstvolgende evolutie speelde zich af op transportgebied. In de 18de eeuw stak de glazen fles de kop op. Vooral topwijnen werden voortaan minder in vaten en eerder in flessen bewaard. Een glazen fles werd met de mond geblazen.
Zowel de Industriële Revolutie als de druifluis phylloxera drukten een onuitwisbare stempel op de wijnbouw van de 19de eeuw. Door de vooruitgang van de techniek en een betere bereikbaarheid dankzij nieuwe transportmogelijkheden, floreerden sommige regio’s meer dan ooit. De Languedoc is een gebied dat zich dankzij de industriële revolutie duidelijk op de wijnkaart zette. De druifluis bezorgde Europa dan weer een grote kater en vernietigde in Frankrijk maar liefs 70% van alle wijnstokken. De enige manier waarop de luis gestopt kon worden, bestond in het enten van Europese druivensoorten op Amerikaanse onderstokken die resistenter bleken. Een inzicht dat de Europese wijnbouw drastisch veranderde.
Ook in de 19de eeuw legde Louis Pasteur, een professor die zich verdiepte in de alcoholische gisting de basis voor de oenologie. Oenologie is de wetenschap van de wijnbereiding.
Elke wijnbouwer tapt uit een ander vaatje en dat houdt ons wijnlandschap boeiend.
De gebieden rond Gent, Hoei en Luik zouden een voortrekkersrol hebben gespeeld in het Belgisch wijgebeuren. In de 9de eeuw werd al een wijngaard aangelegd in de Sint-Pietersabdij, die tot de 15de eeuw als het epicentrum van de wijnhandel in Gent gezien werd. Omdat onze markt overspoeld werd door buitenlandse wijnen en onze gewesten gedrenkt waren in onzekerheid, stierf de wijncultuur tijdelijk uit. Het vat van de Belgische wijnbouw was af en de weinige pogingen die eind 19de en begin 20ste eeuw toch werden ondernomen, strandden na korte tijd.
Een goede veertig jaar geleden stak de Belgische wijnsector het hoofd opnieuw boven water. In het Hageland ontloken nieuwe initiatieven en ook in Gent werd de middeleeuwse traditie in ere hersteld met het aanplanten van 400 wijnstokken in de wijngaard van de Sint-Pietersabdij. Haspengouw, West-Vlaanderen en andere plekken in Oost-Vlaanderen volgden snel en versierden hun plekje op de Belgische wijnkaart.
Anno 2022: de Belgische wijnbouw in bloei.
De Belgische wijnbouw floreert. Alleen al in Oost-Vlaanderen zien we een razendsnelle evolutie: van 8 officiële wijnbouwers in 2013 naar 27 in 2021 en ondertussen werken nog 6 nieuwe wijnbouwers volop aan een toekomstplan.
In Oost-Vlaanderen worden vooral mousserende en witte wijnen gemaakt. Het relatief koude klimaat installeert een langzamere rijptijd voor de druiven, waardoor andere druivensoorten gebruikt worden dan in het Zuiden. Onze wijnen zijn minder aromatisch, frisser en hebben soms meer zuren. Natuurlijk is er niet zoiets als ‘de Belgische wijn’ en varieert de smaak per wijn en per gebruikte druivensoort.
Elke wijnboer en elke wijnbouwer tapt uit een ander vaatje en dat houdt ons wijnlandschap boeiend.
De standaardinhoud van een wijnfles van 75 centiliter is bepaald in de achttiende eeuw. Toen werd wijn voor het eerst in glazen flessen bewaard en was 75 cl exact de flesmaat die een glasblazer in één keer uitblazen kon.
The making-of: gistig, smaakvol en glashelder.
Eens geoogst, worden de druiven ontsteeld, gekneusd en geperst door de wijnbouwer. Bij rode wijn ondergaan schil en sap samen de alcoholische gisting. Daarna vindt de persing plaats. Het proces bij witte wijn start met de persing waarna de schillen van het sap gescheiden worden. Pas daarna start de alcoholische gisting.
Fermentatie is een onvermijdelijke stap in de wijnproductie. Dit natuurlijk proces wordt veroorzaakt door wijngistcellen en transformeert suiker uit de most tot alcohol en kooldioxide. Wijnmakers kunnen een persoonlijke smaak creëren door bij bepaalde druivenrassen gebruik te maken van een specifieke gistsoort.
Na het fermentatieproces sterven de gistcellen af. De droesem (neerslag van de dode gistcellen) wordt uit de wijn verwijderd door middel van klaring. Eens de wijn helder is, kan hij meteen gebotteld worden.
Commerciële wijnbedrijven moeten door tijdsdruk hulpmiddelen voor klaring en filtratie inschakelen die proces versnellen. Ambachtelijke wijn kan dan weer vaak zonder klaring of filtratie de droesem verliezen en helder gebotteld worden. De ene wijn wordt kort na fermentatie gebotteld terwijl andere wijnen eerst een tijd rijpen op eikenhouten vaten.
Bottelen is een essentieel deel van het wijnproductieproces en kan een goeie fles wijn maken of kraken. Vlak voor de botteling wordt in een laboratorium onderzocht of de wijn effectief klaar is om gebotteld te worden. De botteling brengt misschien wel het einde van het vinificatieproces met zich mee, maar hier stopt het niet. Wijn blijft continu in evolutie. Het proces van flesrijping is complex en blijft heel wat onderzoekers stimuleren om diep in het glas te blijven kijken.
In Oost-Vlaanderen worden vooral mousserende en witte wijnen gemaakt.
Schuimwijn: parels voor de wijnen
De ‘méthode traditionelle’ is de manier bij uitstek om mousserende wijn te verkrijgen. Aan de basiswijn worden gist en suiker toegevoegd zodat hij opnieuw begint te gisten. Een kroonkurk sluit de fles daarna meteen af, waardoor het gevormde koolzuurgas niet kan ontsnappen. Zo ontstaan bubbels.
Elke fles mousserende wijn ligt minstens negen maanden op de wijnmoer vooraleer de wijnboer de gistprop verwijdert door ze te bevriezen. Daarna krijgt de fles zijn finale, verplicht paddenstoelvormige, kurk aangemeten. Cheers!
Volgens de legende zijn het de Franken die ons hebben geleerd om te ‘toasten’. Op de bodem van een kom wijn, legden ze een stuk geroosterd brood dat zij ‘een toste’ heetten. Om de beurt werd van de kom gedronken en de gevierde laatste mocht de toast opeteen onder luidkeels ‘vivat’ van de feestvierders. Een traditie die in Engeland tot op vandaag in ere wordt gehouden. Het woord ‘toasten’, drinken op iemands gezondheid, is hiervan afkomstig.
Bottelen is een essentieel deel van het wijnproductieproces en kan een goeie fles wijn maken of kraken.
- Wijnbouw in Oost-Vlaanderen – EROV (2022)
- https://www.wijnkennis.be/oenologie/van-druif-tot-glas#:~:text=Voor%20elke%20wijn%20is%20fermentatie,om%20in%20alcohol%20en%20koolstofdioxide.
- De middeleeuwse teljoor – Eric De Keyser
- Goesting in Vlaanderen. Wat wij al eeuwenlang lekker vinden – Eddie Niesten
