Geutelingen
Nostalgisch bakplezier van hier, zo fier als een gieter!
De naam geuteling is afkomstig van de term ‘geut’: de hoeveelheid vloeistof die je uitgiet om een geuteling te maken.
Hoewel de aanblik van een geuteling doet denken aan een ultraluchtige, opgeblazen pannenkoek, proeft hij helemaal anders. In 2017 kregen de geutelingen het label ‘Streekproduct’ (VLAM) toegewezen door de originele manier waarop ze worden gebakken.
Een goedge(s)maakte geuteling staat of valt met de juiste consistentie van het deeg.
Volgens een legende is de voedingsbodem voor de geutelingen ontstaan tijdens de Spaanse bezetting. Omdat de voorraad maïs smolt als sneeuw voor de zon, zagen de legeraanvoerders zich genoodzaakt om de traditionele tortilla’s te ruilen voor een andere zoethouder. Ze gaven de bevolking het bevel een alternatieve tortilla te bakken met lokaal geteelde tarwe.
De Vlaamse oorsprong kunnen we terugleiden tot het dorp Elst, een deelgemeente van Brakel, dat beschermd wordt door de heilige Sint-Apollonia. Zij heeft er haar naamdag op 9 februari. Naast de Elstenaren beschermt ze ook de tandartsen. Voor de komst van de geneeskunde, geloofden tandpijnlijders dat een bedevaart naar Elst in februari hen zou verlossen van hun leed. De inwoners van Elst maakten voor de bedevaarders een soort koek (zonder suiker uiteraard) in hun houtoven: de geuteling.
Tot de jaren dertig verorberden heel wat inwoners van de Vlaamse Ardennen regelmatig geutelingen. Elke familie maakte zelf het beslag om het daarna naar een geschikte oven te brengen om af te bakken. Achteraf werden de geutelingen thuis in een pan opnieuw opgewarmd. Sommigen durven met overtuiging stellen dat een opgewarmde geuteling de smaak van een verse geuteling overtreft.
Elst was het allerlaatste geutelingenbastion. Op het einde van de oogst mochten alle helpers aanschuiven aan de feestdis van het traditionele ‘geutelingenfeest’. Het tweede piekmoment voor de geutelingenconsumptie vond plaats op 9 februari, het feest ter ere van Sint-Apollonia. Toen de twee topmomenten volledig leken uit te doven, nam de jeugdbeweging in Elst het initiatief om de gebruikelijke papierslag ter ere van de kermis te vervangen door het bakken van geutelingen. Een verrukkelijk plan dat nationaal én zelfs internationaal bijzonder werd gesmaakt. De erkenning van het ‘Conseil National des Art Culinaires’ te Parijs zorgde voor de uiteindelijke kers op de taart.
Het geutelingenseizoen piekt momenteel tussen midden januari en 9 februari, de plaatselijke kermis én het bedevaartsfeest voor Sint-Apollonia. Jaarlijks doorkruisen tienduizenden bezoekers het rustieke dorp in de Zwalmstreek om er hun tanden te zetten in dé lokale specialiteit: geutelingen. Om aan die honger naar geutelingen tegemoet te komen, werden zelfs twee speciale ovens gebouwd om ze op traditionele manier in af te bakken.
De geutelingen kregen in 2017 het label ‘Streekproduct’ (Vlam) toegewezen omwille van de originele manier waarop ze worden gebakken.
Een geuteling is ongeveer 1 tot 2 cm dik en heeft een diameter van ongeveer 18 cm.
Je bakt ze in een heet gestookte oven. Bovenaan voelt hij bijzonder luchtig, onderaan vrij vast. Een goedgesmaakte geuteling staat of valt met de juiste consistentie van het deeg.
Slap beslag loopt uit over de niet opgevoegde vloertegels, te dik deeg klampt zich vast aan de gietlepel en spreidt onvoldoende open met een papperige koek als gevolg. Wanneer de omgevingstemperatuur te wensen overlaat, spreekt men van een behekst deeg.
Geutelingenovens: uit de juiste klei gebakken.
De eigenheid van geutelingen gaat hand in hand met de manier waarop ze gebakken worden. Hierbij is de oven met halfrond gewelf van primair belang.
Het eigenlijke gewelf bestond aanvankelijk uit verschillende lagen klei en leem waarin roggestro werd gemengd om het een binding te geven. Het centrale deel van de ovenvloer zijn tegels uit gebakken klei met een zeer gave oppervlakte. Ze liggen los op een bed van zavel met een tussenruimte van ongeveer 5 mm zodat ze kunnen uitzetten. Aan beide kanten van de oven is een lager gelegen strook geïntegreerd voor het vuur.
Voor het stoken van de oven wordt zeer droog hout afkomstig van knotwilgen, es of populieren gebruikt. Na drie uur is de volledige massa voldoende opgewarmd en bereikt de oven zijn werktemperatuur. Aanvankelijk rookt hij helemaal zwart, maar bij hogere hitte (ca. 500°) wordt hij bijna geheel wit. Met de oventrekker wordt het hout dan naar de zijkanten verplaatst en de tegels worden gereinigd met de ovenwis. De ovenwis bestaat nu uit een natte jutezak die rond een lange stok is gewikkeld. Vroeger was dat een natgemaakte paardenstaart.
Op basis van het geluid en de hoeveelheid vrijkomende stoom weet de behendige ‘gieter’ dat de stenen de juiste temperatuur hebben om de geutelingen te gieten.
Met een pollepel schept hij het deeg in de gietlepel om het vervolgens in een snel tempo in de hete oven te gieten. In luttele seconden blaast het deeg tot het dubbele van het oorspronkelijke volume. Het bakken duurt kort, want het binnenste van de geuteling mag net niet uitgebakken zijn. Een platte houten schop, ook wel ovenpaal genoemd, schept de geutelingen nu één na één uit de oven om ze op stromatten te leggen waar stoom die in de koek is geslopen, kan ontsnappen.
Bij een heerlijk kopje koffie of mag het een geutje straffer zijn?
The proof of the geuteling, is in the eating.
Uit het vuistje of met mes en vork? Bij een heerlijk kopje koffie of mag het iets straffer zijn? Een streekbiertje of een Balegemse jenever bijvoorbeeld. De geuteling laat zich op verschillende momenten verslinden. Steeds heerlijk warm en onderaan licht beboterd, bovenaan royaal bestrooid met bruine suiker.
Wist je dat er wordt verteld dat een warme geuteling je tandpijn kan wegnemen?
Jaarlijks doorkruisen tienduizenden bezoekers het rustieke Elst in de Zwalmstreek om er hun tanden te zetten in dé lokale specialiteit: geutelingen.
- https://www.streekproduct.be/producten/geuteling
- https://geutelingen.com/
